“Gene thông minh” chưa hẳn đã thông minh

Việc các nhà khoa học đang tìm kiếm những gene có ảnh hưởng đến trí tuệ trên thực tế rất gian nan. Một trong những nghiên cứu lớn và nghiêm túc nhất về cơ sở di truyền của trí tuệ loài người cũng mới chỉ đưa ra được một vài khám phá chưa được kết luận, và các chuyên gia cho rằng có thể họ phải cần sử dụng tới dữ liệu hệ gene của 1 triệu người mới có thể tự tin đưa ra dự đoán về một phần nhỏ ảnh hưởng của yếu tố di truyền tới sự thông minh và các đặc điểm về hành vi khác.

Nghiên cứu trên các cặp sinh đôi đã khẳng định lại cơ sở di truyền của sự thông minh, tính cách và các phương diện biểu hiện hành vi khác. Tuy nhiên những nỗ lực để liên kết chỉ số thông minh IQ đến những thay đổi của DNA chỉ dẫn đến những chuỗi kết quả không hề giống nhau. Các ý kiến phê bình cho rằng phương pháp của một số những nghiên cứu này tuy được kỳ vọng nhiều nhưng lại dẫn đến thất bại bởi bước thống kê quá tệ. Một bài luận với những ý kiến khá tỉnh táo xuất bản trong Behavior Genetics vào tháng 1/2012 tuyên bố rằng “có vẻ rằng một số khám phá đã được công bố vào thập kỷ trước đã đưa ra những kiến thức sai lệch hoặc không có đóng góp cho sự tiến bộ trong hiểu biết về vấn đề này”.

Năm 2011, một dự án hợp tác quốc tế đã khởi động lại nỗ lực nhằm triển khai những nghiên cứu nghiêm túc về việc gene có ảnh hưởng thế nào đến hành vi. Nhóm nghiên cứu này được gọi là Social Sciences Genetic Association Consortium, nhắm tới thực hiện những nghiên cứu sử dụng những quy trình từ cộng đồng y học di truyền, chú trọng vào số lượng đối tượng nghiên cứu, quy trình thống kê chính xác và tính tái lập của nghiên cứu. Trong một nghiên cứu năm 2013, hệ gene của hơn 126000 người đã được so sánh, nhóm tác giả đã xác định được 3 biến dị gene có liên quan đến số năm một người có thể hoàn thành chương trình học phổ thông và khả năng học tiếp lên đại học của họ. Tuy nhiên ảnh hưởng của những biến dị này là rất nhỏ, mỗi biến dị chỉ tương quan với việc giảm đi khoảng 1 tháng trong quãng thời gian học phổ thông so với những người không có biến dị đó.

Trong một nghiên cứu nối tiếp được công bố trên Proceedings of the National Academy of Sciences, nhóm tác giả đã đi tìm những biến dị di truyền có liên quan đến chỉ số IQ và những khả năng về trí tuệ khác. Để làm được việc này, họ sử dụng lại những biến dị có liên quan đến thời gian học phổ thông của 106000 người tham gia trong nghiên cứu năm 2013.

Nhóm tác giả đã lựa chọn ra 69 biến dị gene có liên quan chặt chẽ nhất đến bậc đào tạo. Để xây dựng được mối quan hệ trực tiếp với IQ, họ kiểm tra chéo danh sách này với biến dị di truyền phát hiển ở một mẫu thu thập khác bao gồm 24000 người tham gia vào những bài trắc nghiệm kiểm tra thông minh. Ba biến dị đã được phát hiện có liên quan đến thành tích học tập và chỉ số IQ. Mỗi biến dị này được chỉ ra rằng chịu trách nhiệm cho 0.3 điểm trung bình trong bài kiểm tra IQ (khoảng 2/3 đạt số điểm từ 85 đến 115). Điều này có nghĩa là một người với 2 bản sao chép của mỗi biến dị sẽ đạt được cao hơn 1.8 điểm trong bài kiểm tra so với những người không có biến dị nào.

Đặt những con số này vào cái nhìn cụ thể, ảnh hưởng của những biến dị này đến trí tuệ chỉ bằng khoảng 1/20 so với ảnh hưởng của những biến dị gene có liên quan đến những tính trạng phức tạp như chiều cao, Daniel Benjamin, một nhà khoa học xã hội tại Cornel University in Ithaca, cho biết. Ông cũng nói rằng cần có một nghiên cứu trên hơn 1 triệu người để có thể tìm được đủ những biến dị gene chung nhằm giải thích sự thay đổi 15% số điểm IQ khác nhau, thành tích học tập và những đặc điểm về hành vi khác.

“Với những ảnh hưởng nhỏ như thế này, khả năng kết quả tìm được là fasle positive lại càng cao. Trong khi có thể thấy được rằng sự thông minh – được đo lường bằng một số phương pháp như các bài trắc nghiệm đánh giá hoặc thành tích học tập – có thể được di truyền trong gia đình, nhưng việc những đặc điểm này có được quyết định bởi một yếu tố di truyền chung cho cả một quần thể lớn hay không vẫn chưa được chứng minh”, Kevin Mitchell, một nhà nghiên cứu tại Trinity College Dublin nói.

Benjamin và các đồng nghiệp biết rằng có thể những cố gắng của họ có thể không đem lại điều gì. Tuy nhiên việc khám phá ra những đặc điểm của con người như trí tuệ được ảnh hưởng bởi rất nhiên gene, mỗi gene chỉ đóng góp một phần nhỏ trong ảnh hưởng này, cũng có thể định hướng cho những nghiên cứu xa hơn trong tương lai nhằm đem lại những kết quả mong muốn.

Dịch từ Nature News “‘Smart genes’ prove elusive“, Ewen Callaway.